مشاوره فاوا در جایگاه راهبردی به عنوان یک تسهیلگر کلیدی است که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا از فناوری نه به عنوان یک هزینه، بلکه به عنوان یک سرمایه‌گذاری استراتژیک برای دستیابی به مزیت رقابتی، افزایش بهره‌وری و هموار کردن مسیر تحول دیجیتال استفاده کنند. در همین زمینه، برای بررسی جایگاه کمیسیون مشاوران، دستاوردها و چالش‌های این حوزه، گفت‌وگویی با احسان مهرآرا، رئیس کمیسیون مشاوران سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور انجام دادیم.
جایگاه کمیسیون مشاوران در سازمان نصر کشور چیست و فرآیند عضویت و نقش‌آفرینی مشاوران در پروژه‌های فاوا به چه صورت تعریف شده است؟
شاخه مشاوران سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور بر اساس دستورالعمل شورای عالی انفورماتیک و با هماهنگی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ، با هدف سامان‌دهی فعالیت های مشاوره و نظارت بر طرح ها و پروژه های حوزه فاوا شکل گرفته است. براساس ضوابط موجود، هر فرد پس از گذشت دو سال از زمان فارغ‌التحصیلی در رشته‌های مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات، یا با داشتن سابقه کاری در این حوزه، می‌تواند به‌عنوان عضو حقیقی به سازمان بپیوندد. اعضای حقیقی با شرکت و قبولی در آزمون احراز صلاحیت مشاوران رتبه 3 ، امکان کسب مجوز ارائه خدمات مشاوره و نظارت در حداکثر دو رسته از چهار رسته اصلی، نرم‌افزار، سخت‌افزار و مشاوره زیر ساخت، شبکه و انتقال داده و همچنین مشاوره مدیریت و آموزش را دارند. آنها پس از حداقل سه سال فعالیت به‌عنوان «مشاور رتبه سه» می‌توانند درخواست ارتقا به «رتبه دو» را ارائه دهند. مشاوران احراز صلاحیت شده نقش مهمی در پروژه‌های دولتی و خصوصی ایفا می‌کنند؛ به‌ویژه در فرآیند مناقصات، طراحی پروژه‌ها و همچنین هنگام اجرای طرح‌ها که حضور ناظر تخصصی ضروری است.
اعضای کمیسیون مشاوران از میان افراد منتخب و معرفی‌شده توسط استانها انتخاب می‌شوند و در مجموع، این کمیسیون دارای ۱۷ عضو است که با تایید اخذ شده از شورای مرکزی این تعداد برای حضور نمایندگان همه استانها گسترش خواهد یافت. مأموریت اصلی کمیسیون، پیگیری حقوق مشاوران در سطح استانها، تسهیل فعالیت‌های حرفه‌ای آنان و فراهم‌کردن بستری برای بهره‌گیری هرچه بیشتر از توان کارشناسی مشاوران در پروژه‌های کشور است.
به‌عنوان رئیس کمیسیون مشاوران، وضعیت فعلی مشاوران حوزه فاوا در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید و مهم‌ترین چالش‌های این حوزه از نگاه شما چیست؟
در سال های اخیر، با رشد جهشی که در حوزه های مختلف فناوری اطلاعات داشته‌ایم، حوزه مشاوره فاوا وارد مرحله‌ای از بلوغ شده است که در آن استفاده از خدمات مشاوره دیگر انتخابی اختیاری یا امتیازی لوکس محسوب نمی‌شود؛ بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. پیچیدگی‌های ناشی از تحول دیجیتال، گسترش هوش مصنوعی و افزایش تهدیدات سایبری موجب شده‌اند تا سرمایه‌گذاری در حوزه مشاوره به ضرورتی حیاتی برای سازمان‌ها و بنگاه‌ها تبدیل شود.
یکی از چالش‌های این حوزه برداشت عمومی و نادرست نسبت به خدمات مشاوره، به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات، است که آنها را هم‌تراز با خرید کالا قرار داده است. این مقایسه اشتباه نه‌تنها ارزش واقعی مشاوره که با هدف افزایش بهره‌وری و جلوگیری از تصمیمات پرهزینه است را نادیده می‌گیرد، بلکه موجب می‌شود سازمان‌ها به دنبال ارزان‌ترین خدمات باشند و کیفیت مطرح نباشد. در عین حال، شفافیتی که محصول مشاوره ایجاد می‌کند، خود به مانعی برای پذیرش آن بدل می‌شود، زیرا بسیاری از سازمان‌ها تمایلی به شفافیت ندارند و به همین دلیل، گزارش‌ها و پیشنهادهای مشاوران کنار گذاشته می‌شود.
در بسیاری از موارد، نظرات مشاوران صرفاً دریافت می‌شود اما هیچ‌گاه به مرحله اجرا نمی‌رسد. این بی‌اعتنایی، باعث تضعیف جایگاه مشاوره و کاهش تمایل دیگر سازمان‌ها به استفاده از این خدمات می‌شود. افزون بر آن، روابط شخصی و غیرحرفه‌ای در برخی سازمان‌ها جایگزین ضوابط تخصصی شده است؛ به‌گونه‌ای که حتی در مناقصات بزرگ ، به جای بهره‌گیری از مشاوران متخصص، از افراد غیرمتخصص کمک گرفته می‌شود. این رویه، علاوه بر تضعیف کیفیت تصمیم‌گیری‌ها، مانع نهادینه شدن جایگاه حرفه‌ای مشاوران در کشور شده است.
کمیسیون مشاوران تاکنون چه دستاوردها و اقداماتی داشته است که بتواند جایگاه مشاوران را در پروژه‌های ملی و استانی ارتقا دهد؟
در ابتدای تشکیل کمیسیون مشاوران، نخستین گام طراحی و تدوین سند چشم‌انداز برای این حوزه بود تا بیانیه مأموریت کمیسیون تدوین گردد تا چارچوب و مسیر فعالیت‌ها روشن گردد. یکی از کارهای اصلی این کمیسیون، برگزاری آزمون احراز صلاحیت حرفه‌ای و ارتقای رتبه مشاوران تعریف شده است.
افزون بر این، کمیسیون با بررسی اسناد بالادستی و مقررات مرتبط، تلاش کرده است جایگاه مشاوره در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات تثبیت شود. بخشی از این اقدامات معطوف به ایجاد الزام یا مشوق‌های قانونی برای خرید خدمات مشاوره بوده است؛ برای نمونه، در هماهنگی با اداره ثبت شرکت‌ها، پیشنهادی مطرح شده که حضور حداقل یک مشاور در هیئت‌مدیره یا تیم کارشناسی شرکت‌هایی که متقاضی مجوز فعالیت در حوزه مشاوره و نظارت هستند، به‌عنوان شرط ضروری در نظر گرفته شود.
از منظر سیاست‌گذاری مالی، کمیسیون پیگیری کرده است تا در فرآیند اعطای تسهیلات اعتباری، جایگاه مشاوران به‌طور ویژه دیده شود.
یکی دیگر از فعالیت‌های کمیسون این است که از سال ۱۴۰۱ با هماهنگی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، ادارات کل مشاوران سازمان سازمان نصر به‌عنوان مرجع تأیید تخصصی طرح‌های توجیهی برای دریافت تسهیلات تبصره ۱۸ بند «الف» قانون بودجه معرفی شدند. از آن پس، تأیید فاکتورها و تخصیص این تسهیلات نیز بر عهده مشاوران سازمان نصر قرار گرفت. همچنین، برنامه‌هایی برای تدوین دوره‌های آموزشی و ارتقای دانش مشاوران در دستور کار قرار گرفته است.
در کل کمیسیون کوشیده است با افزایش ارجاع پروژه‌ها به مشاوران و تقویت سازوکار دریافت حق‌الزحمه مشاوره، زمینه ارتقای انگیزه و افزایش درآمد مشاوران عضو را فراهم کند؛ اقدامی که در بلندمدت می‌تواند به حرفه‌ای‌تر شدن و رشد پایدار این حوزه بینجامد.
به نظر شما نقش مشاوران در توسعه اقتصاد دیجیتال و تصمیم‌سازی‌های کلان حوزه فاوا چیست و این کمیسیون چه برنامه‌هایی برای اثرگذاری بیشتر در سطح ملی دارد؟
با تلاش‌های کمیسیون مشاوران و هم‌زمان با شتاب‌گرفتن روند پیشرفت‌های فناورانه، نقش مشاوران در کسب‌وکارها بیش از پیش پررنگ شده است. در سطح کلان نیز، به‌دلیل کاهش ورودی ارزی و محدودیت منابع مالی کشور، اهمیت مدیریت بهینه منابع دوچندان شده و در این مسیر بهره‌گیری از مشاوران متخصص یک ضرورت محسوب می‌شود. این مدیریت از کوچک‌ترین خریدها و برنامه‌های عملیاتی گرفته تا پروژه‌های کلان، می‌تواند به کارآمدی و اثربخشی تصمیمات منجر شود.
در فرآیند تدوین اسناد و برنامه‌های کلان نیز، حضور و اظهارنظر مشاوران خبره موجب پخته‌تر شدن سیاست‌ها و کاهش خطای تصمیم‌گیری می‌شود.
با توجه به تأکید روزافزون بر اقتصاد دیجیتال، مسیر توسعه صنایع کشور ناگزیر به سمت استفاده گسترده‌تر از فضای وب و خدمات دیجیتال در حرکت است. این تغییر رویکرد، نیاز به حضور مشاوران در ابعاد فنی و بازاریابی را بیش از هر زمان دیگری آشکار ساخته است. مشاوره در اینجا نقشی تسهیلگر ایفا می‌کند؛ به‌گونه‌ای که کسب‌وکارها در گام نخست ورود به فضای دیجیتال از خطر شکست مصون بمانند و در مراحل بعدی به رشد پایدار دست یافته و به ابعاد واقعی تجارت الکترونیک نزدیک شوند.
در حقیقت، فناوری اطلاعات در همه ابعاد تحول یک کسب‌وکار سنتی به دیجیتال نقشی حیاتی دارد؛ مسیری که بدون حضور و راهنمایی مشاوران، عبور از آن دشوار خواهد بود. مشاوران می‌توانند با ارائه راهکارهای تخصصی و راهبردی، زمینه رشد و تثبیت جایگاه این کسب‌وکارها را در اقتصاد دیجیتال فراهم کنند و به آنها کمک کنند سهم واقعی خود را در این عرصه به دست آورند.
کمیسیون مشاوران در آینده چه برنامه‌هایی برای توانمندسازی اعضا و افزایش ارتباط با بخش خصوصی، دولت و حتی نهادهای بین‌المللی در نظر دارد؟
کمیسیون مشاوران در راستای توانمندسازی و ارتقای جایگاه مشاوران اقدامات متعددی انجام داده است. یکی از مهم‌ترین گام‌ها، افزایش تعداد مشاوران از طریق آموزش و توانمندسازی فنی بوده است. برای مثال کمیسیون مشاوران با همکاری کمیسیون آموزش و تحول دیجیتال، برنامه‌هایی مشترک در حوزه آموزش مشاوران تدوین کرده است تا سطح دانش و مهارت‌های تخصصی آنان به‌طور مستمر ارتقا یابد.
همچنین این کمیسیون با تنظیم پیشنهادهایی برای سازمان مدیریت و سایر دستگاه‌های مرتبط، درصدد است تا زمینه افزایش استفاده از خدمات مشاوران و ارزش‌گذاری واقعی بر این خدمات را فراهم کند.
از سوی دیگر، معرفی مشاوران و ظرفیت‌های آنان به سازمان‌های دولتی در سطح ملی در دستور کار قرار گرفته است تا جایگاه این قشر متخصص بیش از پیش شناخته شود. در همین راستا، کمیسیون در تلاش است تا شبکه اجتماعی ویژه‌ای برای مشاوران سازمان ایجاد کند. این شبکه امکان تعامل و هم‌افزایی میان مشاوران سراسر کشور را فراهم می‌کند و فعالیت‌های آنان را از شکل جزیره‌ای خارج ساخته و به سوی همگرایی ملی سوق می‌دهد. هدف نهایی این است که با نهادینه‌شدن این ساختار، ارجاع تخصصی پروژه‌ها به مشاوران حوزه فاوا همانند دیگر مشاوران در کشور به‌صورت قانونی و الزام‌آور انجام شود و در نتیجه گردش مالی مطلوبی برای مشاوران این حوزه ایجاد گردد.
در افقی گسترده‌تر، کمیسیون مشاوران به‌دنبال صادرات خدمات مشاوره‌ای به سطح بین‌المللی است. اگرچه تحریم‌ها مانع جدی در صادرات سخت‌افزار و تجهیزات به شمار می‌رود، اما در حوزه نرم‌افزار و مشاوره ظرفیت‌های قابل توجهی وجود دارد. سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند زمینه‌ساز عرضه خدمات مشاوره‌ای ایرانی در بازارهای جهانی و ایجاد درآمد پایدار برای کشور باشد.
