بحران جنگ اخیر نشان داد اینترنت در ایران دیگر یک سرویس صرفاً ارتباطی نیست، بلکه شریان حیاتی اقتصاد، امنیت و زندگی روزمره مردم است. در این شرایط، کمیسیون اینترنت نظام صنفی رایانه‌ای کشور تلاش کرده با گردآوری مشکلات اپراتورها و استارتاپ‌ها، ارائه راهکارهای فنی و تعامل مستمر با نهادهای تصمیم‌گیر، نقشی تعیین‌کننده در حفظ پایداری شبکه ایفا کند. سیدمحمدعلی شریفی‌الحسینی، رئیس کمیسیون اینترنت و خدمات فضای مجازی نصر کشور، در گفت‌وگو با ما تأکید می‌کند که بازطراحی مدل حکمرانی اینترنت، بازنگری در تعرفه‌ها و سرمایه‌گذاری جدی در زیرساخت‌ها، پیش‌شرط عبور کشور از بحران‌های مشابه در آینده است.
روابط عمومی: با توجه به شرایط پس از جنگ تحمیلی اسرائیل علیه ایران، نقش کمیسیون اینترنت در تعامل با نهادهای تصمیم‌گیر (مانند مجلس، وزارت ارتباطات و شورای عالی فضای مجازی) برای حفظ پایداری و امنیت زیرساخت‌های ارتباطی کشور چیست؟
سیدمحمدعلی شریفی الحسینی: در وهله اول مشکلات و دغدغه‌های شرکت‌ها، اپراتورها، دیتاسنترها و فعالان اکوسیستم ارتباطی را جمع‌آوری می‌کنیم و در قالب گزارش‌ها و پیشنهادهای کارشناسی به وزارت ارتباطات، شورای عالی فضای مجازی و حتی کمیسیون‌های تخصصی مجلس منتقل می‌کنیم. از طرف دیگر، کمک می‌کنیم تصمیم‌های کلان که در این نهادها گرفته می‌شود واقع‌بینانه‌تر و اجرایی‌تر باشند.
در شرایط بحرانی بعد از جنگ، معمولاً تصمیم‌های فوری مثل محدودیت‌های سراسری اینترنت مطرح می‌شود. ما تلاش می‌کنیم با ارائه سناریوهای جایگزین، هم امنیت ملی تأمین شود و هم کسب‌وکارها و زندگی مردم کمتر آسیب ببینند.
نقش دیگر کمیسیون، مشاوره در حوزه‌ی پایداری زیرساخت‌هاست. برای نمونه پیشنهاد می‌دهیم مسیرهای اتصال بین‌المللی متنوع‌تر شود، شبکه ملی اطلاعات تقویت گردد، و مراکز داده داخلی از نظر امنیت و استاندارد به سطح بالاتری برسند. همین‌طور در حوزه‌ی مدیریت بحران، ما آماده‌ایم با وزارت ارتباطات همکاری کنیم تا دستورالعمل‌های مشترک برای مقابله با حملات سایبری و تداوم سرویس‌های حیاتی تدوین شود.
از سوی دیگر، چون بدنه‌ی صنف در جریان آخرین فناوری‌ها و روندهای جهانی است، کمیسیون می‌تواند بازوی رصد فناوری و حتی دیپلماسی سایبری غیررسمی باشد. یعنی از یک طرف مسیرهای فنی جدید مثل اینترنت ماهواره‌ای یا خدمات ابری بومی را دنبال کند و از طرف دیگر در تعاملات غیررسمی بین‌المللی، به پایداری پروتکل‌های اینترنتی ایران کمک نماید.
بحران اخیر نشان داد که بسیاری از شرکت‌ها و استارتاپ‌ها بدون اینترنت پرسرعت و پایدار قادر به ادامه فعالیت نبودند. کمیسیون اینترنت برای حمایت از کسب‌وکارهایی که در شرایط جنگی و پساجنگی به زیرساخت مطمئن نیاز دارند، چه اقداماتی در دستور کار دارد؟
در کمیسیون اینترنت، ما با این نگاه وارد عمل شدیم که اگر می‌خواهیم از استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و حتی کسب‌وکارهای سنتی که به فضای آنلاین مهاجرت کرده‌اند حمایت کنیم، باید به سراغ زیرساخت مطمئن برویم.
اولین اقدام ما، جمع‌آوری و مستندسازی مشکلات شرکت‌ها در زمان بحران بود؛ اینکه دقیقاً چه بخشی از سرویس‌ها آسیب دید، چه شرکت‌هایی متضرر شدند و ریشه‌ی اصلی اختلال‌ها چه بوده. این داده‌ها الان به شکل گزارش‌های تخصصی در حال آماده‌سازی است تا هم در اختیار وزارت ارتباطات قرار بگیرد و هم به مجلس و شورای عالی فضای مجازی منتقل شود.
دومین حوزه فعالیت ما، پیشنهاد راهکارهای عملی برای تاب‌آوری شبکه است. به‌طور مشخص، ما روی مسائلی مثل ایجاد مسیرهای جایگزین ارتباطی، تقویت شبکه ملی اطلاعات به‌گونه‌ای که مکمل اینترنت بین‌الملل باشد نه جایگزین آن، و همچنین حمایت از دیتاسنترهای داخلی برای ارائه سرویس‌های پایدارتر کار می‌کنیم.
موضوع سوم، آموزش و آمادگی بخش خصوصی برای شرایط اضطراری است. اینکه شرکت‌ها بدانند اگر اینترنت بین‌الملل دچار مشکل شد، چه برنامه پشتیبانی یا Backup Plan داشته باشند. در همین راستا، کمیسیون اینترنت در حال طراحی چارچوب‌هایی است تا این آمادگی در سطح صنف گسترش پیدا کند.
و نهایتاً، ما به‌شدت بر تعامل مستمر با نهادهای تصمیم‌گیر تأکید داریم. کمیسیون اینترنت می‌تواند و باید صدای شرکت‌ها و استارتاپ‌ها را به گوش حاکمیت برساند تا در تصمیم‌گیری‌ها، نیازهای واقعی کسب‌وکارها دیده شود. چون باور داریم تنها با یک نگاه مشترک میان بخش خصوصی و دولت است که می‌توان پایداری ارتباطات را در شرایط جنگ و پساجنگ تضمین کرد.
تجربه جنگ نشان داد که مدل حکمرانی اینترنت در ایران با چالش‌های جدی روبه‌روست. به نظر شما، آیا این مدل باید بازطراحی شود تا در برابر بحران‌ها کارآمدتر باشد؟
ما با یک مدل متمرکز و تا حدی واکنشی روبه‌رو هستیم؛ یعنی بیشتر تصمیم‌ها در شرایط بحران و به شکل اضطراری گرفته می‌شود. این باعث می‌شود هم پایداری خدمات آسیب ببیند و هم کسب‌وکارها و مردم دچار سردرگمی شوند.
اگر بخواهیم در آینده کارآمدتر عمل کنیم، باید حکمرانی اینترنت به سمت مدلی مشارکتی‌تر و چندلایه حرکت کند. تصمیم‌گیری فقط در دست یک نهاد نباشد، بلکه وزارت ارتباطات، شورای عالی فضای مجازی، بخش خصوصی و حتی نهادهای صنفی مثل سازمان نصر هم در فرآیند سیاست‌گذاری نقش واقعی داشته باشند.
نکته مهم دیگر اینکه بنابراین در بازطراحی مدل حکمرانی، لازم است توازن بین امنیت، دسترس‌پذیری و پایداری به‌طور جدی لحاظ شود.
از طرف دیگر، باید سازوکارهای شفاف برای مدیریت بحران‌های سایبری و ارتباطی داشته باشیم. در شرایطی مثل جنگ، نمی‌توان هر بار با روش‌های مقطعی و قطع گسترده اینترنت مسئله را مدیریت کرد. کشور نیاز به پروتکل‌های از پیش‌تعریف‌شده، سناریوهای تاب‌آوری و تقسیم وظایف روشن بین نهادها دارد.
وضعیت تعرفه اینترنت در ایران در این شرایط بحرانی چه تغییری کرده و آیا ساختار قیمت‌گذاری نیازمند بازنگری فوری است؟
تعرفه اینترنت فقط یک بحث اقتصادی ساده نیست، بلکه به‌طور مستقیم با پایداری خدمات، کیفیت شبکه و حتی تاب‌آوری کشور در شرایط بحرانی گره خورده است.
تعرفه‌های فعلی در ایران، متناسب با هزینه‌های واقعی تأمین و نگهداری اینترنت نیستند. اپراتورها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی با افزایش هزینه‌های پهنای باند، تجهیزات و حتی مشکلات ناشی از تحریم روبه‌رو هستند، اما به دلیل ثابت ماندن یا غیرمنعطف بودن تعرفه‌ها، امکان سرمایه‌گذاری کافی برای ارتقای کیفیت و پایداری شبکه را ندارند. همین مسئله در شرایط جنگ و پساجنگ بیشتر خودش را نشان داد.
به نظر من، ساختار قیمت‌گذاری نیازمند بازنگری فوری و کارشناسی است. این بازنگری باید دو اصل مهم را همزمان در نظر بگیرد:
- اول، حمایت از کاربران و کسب‌وکارها تا اینترنت به یک کالای گران‌قیمت و دست‌نیافتنی تبدیل نشود.
- دوم، تضمین پایداری و کیفیت خدمات از طریق ایجاد انگیزه اقتصادی برای اپراتورها و شرکت‌ها.
راه‌حل می‌تواند در طراحی یک مدل شناور و هوشمند تعرفه‌ها باشد؛ مدلی که هزینه واقعی زیرساخت را منعکس کند، اما همزمان با ابزارهایی مثل یارانه هدفمند یا بسته‌های حمایتی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک حمایت کند.
در واقع اگر امروز به سمت اصلاح این ساختار نرویم، در بحران‌های بعدی با مشکلات جدی‌تر مواجه خواهیم شد. چون بدون مدل اقتصادی پایدار، هیچ زیرساخت ارتباطی نمی‌تواند در برابر فشارهای خارجی و شرایط غیرعادی مقاومت کند.
اگر بخواهید با توجه به تجربه جنگ اخیر، یک نقشه راه پنج‌ساله برای اینترنت ایران ترسیم کنید، مهم‌ترین اولویت‌ها و محورهای آن چه خواهد بود؟
تجربه جنگ اخیر به ما نشان داد که اینترنت دیگر فقط یک زیرساخت ارتباطی نیست، بلکه به نوعی شریان حیاتی اقتصاد، امنیت و زندگی اجتماعی کشور محسوب می‌شود. بنابراین برای ترسیم یک نقشه راه پنج‌ساله چند محور اصلی باید در اولویت قرار بگیرد.
اولین محور، پایداری و تاب‌آوری شبکه است. یعنی باید مطمئن شویم که در برابر بحران‌هایی مثل جنگ، حملات سایبری یا حتی تحریم‌های شدید، شبکه همچنان بتواند سرویس‌دهی کند. این موضوع بدون تنوع‌بخشی به مسیرهای بین‌المللی، تقویت شبکه ملی اطلاعات و ارتقای دیتاسنترهای داخلی ممکن نخواهد بود.
دومین محور، بازطراحی مدل حکمرانی اینترنت است. ما نیاز داریم تصمیم‌گیری در این حوزه از حالت کاملاً متمرکز خارج شود و به سمت یک مدل مشارکتی حرکت کند؛ مدلی که در آن وزارت ارتباطات، شورای عالی فضای مجازی، بخش خصوصی و نهادهای صنفی مثل سازمان نصر همگی نقش واقعی داشته باشند.
سومین اولویت، سرمایه‌گذاری در امنیت سایبری است. باید به‌طور جدی در لایه‌های امنیت شبکه، آموزش نیروی انسانی و ایجاد سامانه‌های پایش هوشمند سرمایه‌گذاری شود تا کشور در برابر حملات پیچیده مقاوم‌تر گردد.
چهارمین محور، حمایت از کسب‌وکارهای دیجیتال است. این بخش ستون اقتصاد آینده ایران است و اگر اینترنت پایدار و پرسرعت نداشته باشند، به‌سادگی زمین‌گیر می‌شوند. بنابراین باید هم در تعرفه‌گذاری و هم در سیاست‌های حمایتی، فضای مناسبی برای رشد استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری فراهم شود.
و در نهایت، محور پنجم، دیپلماسی سایبری و تعامل بین‌المللی است. حتی در شرایط تحریم و جنگ، نمی‌توانیم اینترنت ایران را کاملاً منزوی کنیم. باید از طریق تعاملات فنی و همکاری‌های منطقه‌ای، جایگاه کشور را در نظام جهانی اینترنت حفظ کنیم.
